Kaşkayı Türkleri Tanıtımı

Kaşkayı Türkleri Tanıtımı;

3. Bölüm

-Kaşkayıyurt neresidir?

Son yıllarda Türk aktivistleri bu konuyla ilgili önemli araştırmalar yürütmüştür. Bu araştırmalar sonucu üretilen ve yıllar boyu vurgulanan teorilere son verilerek Kaşkayı Türklerinin bu toprakların binler yıllık yerlisi olduğu gerçeği açığa çıkmış oldu. Kaşkayı Birleşik Türk Elleri’nin sadece tek bir Türk boyundan ibaret olmadığı, yüzlerce Türk boyunun Turan’ın 4 bucağından, Kaşkayıyurt’un yerlisi olan eski Türklerle birleşmesi sonucu oluştuğu, ortaya çıktı.

Böylece Kaşkayı Türklerinin bölgede bıraktığı izler ve mezar taşları gibi tarihi kalıntılar, ve elimizde bulunan çok az sayıdaki tarihi kaynaklar aranmaya başlandı.

100 yıldır tarih ve kültürü örselenen Kaşkayıyurt araştırmacılara Tacik Rejimi’nin Türk tarihine giydirdiği yıpranmış cüppeyi tahmin edilenden çok daha hızlı bir şekilde yırtıp atabilmeleri için yeterli malzemeyi sağladı. 1000 yıllık mezar taşları, binlerce yıllık Türk damgaları, halk arasında dolaşıp duran masallar ve tarihi söylentiler ve en önemlisi güçlü etimoloji dalgası sonucunda Kaşkayı Türk Lehçesi ve Sümer dili arasında olan çok sayıda ortak sözcüğün ortaya çıkması, 100 yıllık bir yalan perdesini kaldırdı. Bütün bu tarihi eserlerin, eski kalıntıların, Kayalar üzerine çizilen damgaların, toplanan hikayeler ve tarihi söylentilerin derlendiği bölgelerle son 100 yıla kadar Kaşkayı’nın hüküm sürdüğü toprakların aşağı yukarı aynı sınırlara denk gelmesi, Kaşkayıyurt’un günümüzdeki sınırlarını belirlemiş oldu. (Bu çalışmada, Tahran, Kazvin, Gilan ve Horasan gibi eyaletlerde belli bir Kaşkayı Türk nüfusu yaşadığına rağmen Güney Azerbaycan ve Güney Türkmenistan(Horasan, Gülistan ve Mazenderan) sınırları içerisinde bulunduğundan kalemi alınmamışlar) Bu verilerden yola çıkarak, Kaşkayıyurt topraklarının bir karışının bile kalmden düşmemesinin adına teoride ulaşabileceğimiz bir sınır belirlemiş olduk.

Görüldüğü üzere Kaşkayıyurt kuzeyden Güney Azerbaycan’a komşu olup güneyden Kenger (Basra) Körfezi’ne kadar uzanmaktadır. Doğusunda Kerman çölü, batısında ise Karun Nehri ile sınırlanmıştır. Görünen harita üzerinde ilçe sınırlarının kolayca incelenebilmesi için bu sınırlar, son güncellemeler sonrasında İran’nın resmi kaynaklarda belirlediği ilçe sınırlarıyla geometrik olarak uyumlu bir şekilde çizildi. Bugünkü İran sınırları içerisinde bulunan Toplam 10 ili tamamen veya kısmen kapsayan Kaşkayıyurt’un önemli vilayetleri:

• Buşehr
• Fars (Şiraz)
• Kohgiluye ve Buyerehmed
• Kirman
• Kumburun (Benderabbas)
• İsfahan
• Çarmahal ve Bakhtıyari
• Merkezi
• Lurista
•  Huzistan

-Tarihteki Kaşkayıyurt

Elimizdeki kaynaklara göre Kaşkayı Birleşik Türk Elleri, bugün İran olarak adlandırılan ülkenin orta ve güney bölgelerinde en az birkaç yüzyıl boyunca yarı bağımsız bir siyasi yapı olarak yaşamını sürdürmüştür. Kaşkayı Türk toplumu, modern Ulus devlet yapısının henüz ortaya çıkmadığı dönemde, neredeyse dışa kapalı bir siyasi ekosistem oluşturup her ne kadar Ulus Devlet adını taşımasa da oldukça ona benzer bir siyasal yapılaşmayı benimseyebilmiştir. Bu açıdan Kaşkayı Birleşik Türk Elleri’ni Ortadoğu’nun en örgütleşmeye uygun yapısı olarak tanımlamak mümkündü. Silahtan buğdaya, etten giysiye kadar bütün stratejik ürünlerini kendi bünyesinde üretebilen ve aynı zamanda en güçlü savaşçıları her daim ordusunda bulundurabilen Kaşkayı Türklerinin sözü ve hükmü İran’ın merkezi bölgesinde yer alan Sava’dan Kenger(Basra) Körfezi’ne kadar geçerliydi. Bu siyasi ve iktisadi güçten kaynaklanan yumuşak otorite, zaman içinde Kaşkayıyurt’ta yaşayan başka etniklerin Kaşkayı Türkleri bayrağı altına geçmesini sağlamıştı. Bu toplulukların en önde gelenleri, birçok bölgede Kaşkayı Türkleriyle iç içe yaşayan Lorlardır.
Dilleri ve kültürleri Kaşkayı Türklerinden her ne kadar farklı olsa da, coğrafi yakınlıktan dolayı Türklerle yakınlık duyup özellikle de siyasi açıdan tarih boyu kendilerini Kaşkayı Türklerine bağlı bilmişler. Bu yüzden Kaşkayı Türklerinin nüfus dağılım haritasından konuştuğumuzda onların çevresinde yaşayan başka etniklerin de yaşadığı bölgelerden bahsetmiş oluruz. Saha araştırmaları istatistiklere göre elde edilen verilere dayanarak Kaşkayı Birleşik Türk Elleri’nin şu anki nüfus sayısı yaklaşık 5 milyondur. Ancak Kaşkayıyurt’taki Kaşkayı Birleşik Türk Ellerine bağlı olmayan diğer Türklerle birlikte bölgedeki Türk nüfusu yaklaşık 7 milyondur. Bu nüfusun aşağı yukarı %97’si şehirler köyler ve kasabalarda yerleşik olmakla beraber yüzde üçü ise yarı göçebe yaşamını sürdürüyor.

-El Birliği (Türk Boyları’nın Birliği):

Tarih boyunca Türk boyları değişik nedenlerle birleşmiş veya birbirinden ayrılmışlar. Birçok boyumuz güçlü devletler kurarak başka Türk boylarını kendi içine alıp sindirmiştir ve böylece merkezi otoritenin altında olan Türk boyu giderek etkisini veya adını yitirmiştir. Bu olayın bire biri Kaşkayı bünyesinde de gerçekleşmiş olup birçok oymağımız, tamamıyla yok olup veya küçük taifeler olarak bazen de daha da güçsüzleşip birkaç oba olarak toplumun yapısında kendi varlığını sürdürmeye çalışmıştır. Bazıları küçülmeyip ancak parçalanarak değişik boyların bünyesine geçmiştir. Dolayısıyla tarihin belli bir döneminde güçlü bir imparatorluk kadar büyük olan bazı boylarımız şu an Kaşkayı Türk Ellerinin birkaç boyunda aynı adla ancak küçük oymaklar olarak varlık gösteriyor. Kaşkayı’nın şu anki yapısında bulunan Eller, aslında bu toplumun yaklaşık son yüzyılda yaşadığı siyasi çalkantılardan kaynaklı etkileri ve adları daha önde gelen Keşküllü, Farsımadan(Eymir), Karaçaylı, Dereşorlu, Şişbeyli ve Emele’den ibarettir. Halbuki bu El’lerin bünyesinde bulunan birçok oymak aslında eskiden çok güçlü Türk boyları olarak kabul edilmektedir. Öte yandan şu gerçeği de unutmamalıyız ki söz konusu olan boyların büyük bir kısmı Kaşkayının siyasi yapısının dışında kalarak varlığını sürdürmeye çalışmıştır ancak şehirlileşme ve yerleşik hayat onların asimile olmasını ve bu boyların tarihi köklerinin kaybolmasını sağlamıştır. Bu açıdan Kaşkayı Birleşik Türk Elleri’nin özellikle de son yüzyılda İran coğrafyasında yaşayan Türk boyları için asimilasyona karşı bir koruyucu kalkan rolü oynadığını söyleyebiliriz. Kendileri de eski Türk toplumsal yapısını korumuş olan Türkmen Sahra Türklerinden başka İran coğrafyasında yaşayan ve söz konusu olan bu koruma kalkanının dışında kalan bütün Türk boyları  kendilerini sadece Türk olarak biliyor ve büyük bir kısmı hangi Türk boyuna ait olduğunu bilmemektedir. Ancak tarihi belgelerde Güney Azerbaycan’ın birçok köyü ve şehrinin genel olarak hangi boydan olduğu kaydedilmiştir. Kaşkayı Türkleri’nin  sağlam sosyal yapısından doğan siyasi güç, zamanla yöneticilerin merkezi hükümetlere karşı sert ve belirgin bir tavır
sergilemesine neden olmuştur. Birkaç El’in birleşmesinden Doğan sosyal güç hem üretime hem ortak kültüre ve en önemlisi savunma alanına yansımıştır. Kaşkayı Türk Elleri “Tablo 1”de göründüğü gibi 7 El’den oluşmaktadır.

-El (Boy)

Sadece Kaşkayı bazlı bir tarif ortaya koymak istersek toplumun bütünlüğünü sağlayan en büyük yapı Ulus’tur. Yani Kaşkayı Birleşik Türk Elleri yerine tırnak içinde Kaşkayı Ulus’u da söylemek olurdu eğer bu kavram büyük Türk Ulusu’na karşı düşmanlar tarafından ayrıştırıcı bir kavram olarak kullanılmasaydı. Kaşkayı, Azerbaycan, Türkiye ve bütün Turan coğrafyasında yaşayan Türklerin tek bir millet olduğunu vurgulayan düşünce temeli, Kaşkayı Türkleri’nin tek başına bir ulus olduklarını kaldırmıyor. Bu yüzden Millet anlamına gelen Ulus sözünü bütün Turan halkını belirtmek için kullanmamız bizim açımızdan önem taşıyor. Bu açıdan boylar veya El’ler Kaşkayı toplumunun ana taşıyıcı kolonları gibidir. Zaman içerisinde birçok oymağı  kendi bünyesinde barındıran El, onlarca oymak (taife)dan oluşmaktadır.

-Taife (Oymak)

Tirelerin birleşmesinden meydana gelen sosyal-siyasi bir yapıdır. Taife birkaç Tirenin bir araya gelmesiyle oluşuyor. Taifenin oluşturulmasında ortak bir akrabalık koşulu gerekli değildir ancak bazı taifeleri oluşturan tireler ortak akrabalığa sahiplerdir.

-Tire

Bunkuların (obaların) birleşmesi ile meydana gelen bir sosyal ve siyasi yapıdır, bu yapıda akrabalık esastır. Tireler genellikle kurucularının adları ile ya da kurulduğu bölge ile anılmaktadırlar. Günümüzde tüm Kaşkayı Türkleri’nin taifelerinde yüzlerce tire bulunmaktadır. Aşağıdaki tablo da her El’e ait olan birtakım Taifeler görünmektedir.

-Obalar birliği (Bunku)

Bunku obaların birliğinden oluşur. Siyasi bir yapı değildir. Daha çok sosyal ve akrabalık taşıyan bir birimdir. Bunkuda tam akraba olmayan aile de bazen bulunur. Obaların lideri Aksakal ya da Alabirçek (Alabürçek) adlanan yaşlı bir kadındır. Aksakal göçebe yaşamda obanın göç zamanını belirleme, iç hukuku düzenleyip uygulama ve yurt belirleme gibi görevleri vardır. Günümüzde bu görevler azalmış olsa da hala birçok törelerin yerine getirilmesinde, evlilik ya da ölüm törenlerinde ve aile içi tartışmalar ve tutarsızlıkları giderme gibi olaylarda Aksakal ya da Alabirçek kişi yukarı aşağı eski konumunda görev yapar.

-Oba

Birkaç çekirdek aileden oluşan ve genellikle 1.derece akraba olan bir toplumdur.

-Aile

Adından da belli olduğu gibi, en küçük sosyal birimdir. Birbirine yakın dede, kardeş ve kardeş çocuklarını bir araya getiren birimdir. Çok nadir durumlarda göçebelik sisteminde bu yapının dışında olan gruplarda olmuştur. Örneğin: han ve ilhan hizmetinde olan gruplar.

 

-Kaşkayı Birleşik Türk Elleri’nin nüfus sayısı

Bugüne kadar İran’da yaşayan göçebe halklar arasında en kalabalık nüfusa sahip olmalarına rağmen Kaşkayıların nüfusu hakkında kesin bir bilgi yoktur. Geçtiğimiz 100 yıl içerisinde bu toplumun en az %97’ si kentlerde köylerde ve kasabalarda yerleşik hayata geçmişler dolayısıyla en fazla %3’lük bir kısım hala yarı göçebe olarak hayat sürdürüyorlar. Yarı Göçebe dediğimizde yılın sadece birkaç ayının yaylalarda ya da kışlalarda hayvancılıkla meşgul olan kesimi kastediyoruz. Dolayısıyla Kaşkayı’da konar göçer yaşam tarzı tamamen yok olmuş desek yanlış bilgi vermemiş oluruz. Tabii ki çağdaşlaşma sürecini göz önünde bulundurursak bu toplumunda yeryüzünde yaşayan her başka bir toplum gibi dünya ile uyum sağlaması zorunlu bir hale gelmiştir. Ancak ne yazık ki Kaşkayı Türklerinin dili kültürü tarihi ve bütün değerleri İran rejimi tarafından saldırıya uğrayarak göçebe yaşamından yerleşik yaşama geçme süreci zorunlu ve çok hızlı bir biçimde gerçekleşti. Bu da Türk düşmanları tarafından önceden hazırlanmış olan Toprak kaybettirme sürecini tamamlamış oldu. Bu Türk topluluğunun bütün değerleri aradan giderek, büyük bir biçimde nüfus kaybına Toprak kaybına ve kültür kaybına uğradı. 100 yıl öncesine kadar adı bile duyulmayan bazı etnikler büyüme sürecini hızla kat ederken Kaşkayılar hep hüsrana uğradı. Nasıl ki savaş içerisinde bulunan ve saldırı altında olan bir toplumla ilgili istatistiklere dayalı sağlam bir veri tabanı oluşturamıyorsak, Kaşkayı Türklerinin nüfus sayısı ile ilgili bu konuda bilgi vermeye çalışan yazarlar ve araştırmacıların ortaya koydukları istatistiklerin tutarsızlığından da belli olduğu gibi dışarıdan bir sayı belirlemek oldukça zor bir iştir. Kaşkayı Türklerinin bu konu ile ilgili görevlendirdiği bir grup araştırmacı,  yaklaşık 4 yıllık bir araştırma sürecinin sonunda ortaya koyabildiği nüfus sayısını açıklamadan önce bu konuda bazı araştırmacıların da bilgilerini aktarmakta fayda var. Beck (1992: 37), Kaşkayı Türklerinin yaklaşık 400.000, Resulzade (1993: 39), 350.000, 1996’da İran İstatistik Merkezi’nin verilerine dayanan İran’daki etnik dillerle ilgili bir haritada 1.5 milyon, Dolatkhah (2010: 108), 1.5-2.0 milyon, Recep Albayrak (2013: 980-981), 2.0-2.5 milyon, Erenoğlu (2017a: 45), 3.5 milyondan fazla, Johanson (2021: 105), 500.000’den fazla olduğu bilgisini vermektedir. Eski çalışmalarda Kaşkayı’larla ilgili kaydedilmiş nüfus sayısı farklı yıllarda İran geneli için nüfus sayısını gösteren demografik verilerle kıyaslandığında, onların şimdi en az 2,5 -3 milyon olduklarını söylemeye izin vermektedir. İran Coğrafyasında Türkler , Dr Ali Kafkasyalı(2011) de yayınladığı kitapta Kaşkayıların sayısını 1 ile 1.5 milyon arasında bir sayı olduğunu belirtmiştir.

Bernhardt Schulze-Holthus Kaşkayı Türklerine sığınmış olan Almanyalı ajan yayınladığı Holthus anıları kitabında 1941 de Kaşkayı’ların sayısını 600 bin kişi olarak bildirmiştir. Bu sayıyı baz alarak şimdi yine Kaşkayıların sayısı en az 2-3 milyon arasında vermek mümkündür: 1941 de İran nüfus sayısı :  15 milyon olarak verilmektedir 2022 de İran nüfüs sayısı : 85 milyon olarak verilmektedir 85/15=5.6 Yani, bu verilere dayanarak İranda ortalama nüfus sayısı 5.6 katına çıktığından Kaşkayı nüfus sayısının artmasını da bu oranda düşünebiliriz ve sonuç : 5.6*600.000=3.360000

Önceden de belirlediğimiz gibi Kaşkayı nüfus sayısı ile ilgili net bir bilgi vermek oldukça zor ve zaman alıcı bir çalışma gerektirir. Şimdiye kadar bu konu ile ilgili kendi bakışlarını ortaya atmış olan yazarlar veya araştırmacılar sınırlı imkanlarla bazen de duyduklarını dayanarak varsayımlar üzerinden bir sayı belirlemişler. Şimdiye kadar istatistiklere dayalı herhangi bir resmi veri bu konuda ortaya atılmamıştır. Bu çalışma önceden yapılmış olan birçok çalışmanın tersine yavaşça uzun soluklu dikkatlice ve en önemlisi saha  araştırmalarına dayalı yapıldığından bu konuda en güvenli kaynaklardan biri sayılabilir. Bu çalışmada tamamen Türkçe konuşanlar, Türkçeyi birinci dil olarak kullananlar, Türkçeyi ikinci dil olarak kullananlar, Türkçe konuşmayanlar, Türkçeyi konuşamayanlar ancak kendilerini Kaşkayı Türkü bilenler, Kaşkayı siyasi yapısının dışında bulunan Türkler, bu yapının dışında bulunan ve kendilerini Türk bilenler ve Kaşkayıyurt’un dışında olan Kaşkayılar hakkında toplanan veriler bir araya getirilip gerçekleri yansıtabilen en doğru sonuç elde edilmeye çalışılmıştır.

Kaşkayı yapısında 7 El bulunuyor. Bu yapının dışında olan ancak Kaşkayıyut’ta yaşayan başka birkaç Türk Eli de mevcut. Baharlı Eli, Baysürü Eli, Nefer Eli ve Bayat Eli bu oymakların başında gelir ancak bir siyasi yapının altında birleşemedikleri için en çok asimilasyona uğrayan Türkler bu Ellere mensup dolayısıyla bu toplumların yeni nesli yüzde yetmişten daha fazla bir oranla tamamen Tacikçe(Farsça) konuşuyor ancak genel olarak kendilerini Kaşkayı biliyorlar. Bu bakımdan Kaşkayıyurt’taki Türk nüfusu hakkında bu topraklarda yaşayan 11 Türk Elinden elde edilen verileri bir araya getirerek gerçeklere en yakın tahminde bulunabiliriz. Her Elin 30- 65  arası Boyu(Tayfası) vardır 324 Boy belirlenmiştir Her Boy ortalama 40-60 arası  Tire 13608 Tire belirlenmiştir Her Tire 6 ile 15 oba arası Ortalama 10 oba tutarsak 13608*10 =136080  oba Her oba 5-15 arası aileden oluşur Bu sayıyı ortalama 9 tutalım 136080*9=1224720 Kaşkayı’da bu kadar aile sayısını söylemek gerçeğe yakındır İran’da ortalama aile nüfus sayısı 3,5’tir Böylece 1224720*3.5 =4286520

Kaşkayıuyrt’taki başka Türkler: Kaşkayıyurt’ta yaşayan ancak değişik nedenlere göre Kaşkayı Birleşik Türk Elleri’nin sosyal ya da siyasi yapısı içerisinde yer almayan irili ufaklı birçok Türk oymağı ve Türk boyu bulunmaktadır. Geçmişlerde her ne kadar Kaşkayı tavanından nispeten bağımsız bir biçimde hareket etmiş olsalar da günümüzde büyük bir oranı bu yapının içerisinde yer almakta ve kendilerini Kaşkayı Türkü bilmekteler. Başka bir söylemle Kaşkayı merkezi yönetim gücünün kaybolmasından önceye kadar bu Türk boyları Kaşkayı’dan ayrı ya da bağımsız hareket etmeyi tercih ediyorlardı ancak bu merkezi gücün yok olduğunda Kaşkayı tabanı başta olmak üzere bütün bu yurtlarda yaşayan Türkler Bir siyasi boşluğa düştüler ve arkalarında herhangi bir gücün olmadığını duyduklarında bu sefer birbirlerine kenetlenmeye başladılar. Aslında asimilasyon baskısına karşı direnmek için gelişen içgüdüsel bu dayanışma zaman içerisinde bilinçli bir birleşmeye dönüşerek birçok alanda etkisini gösterdi. Bu gerçeğin yanı sıra Kaşkayı’ların kendi sosyal yapılarını korumaya ısrarcı olmaları ve Kaşkayı’da bu yapının içerisinde bulunmayan birçok oymakla aynı adı taşıyan boyların bulunması, öte yandan özellikle sosyal medya aracılığıyla Türklerin kendi diline tarihine ve sosyal yapısına merakının artması sonucunda bu konularla ilgili birçok bilginin paylaşılıp herkesin eline ulaşması başka Türk El’leri ile Kaşkayı El’lerinin birleşme sürecini hızlandırdı.

Bu Türk El’lerinin en önemlilerinden; Bayat Bıçakçı Avşar Baharlı İnanlı Halaç Kocabeyli Nefer Ve Fereyden Türklerini sayabiliriz. Aslında aşağı yukarı bu Türk oymaklarının hepsini Kaşkayı yapısının içerisinde bulunan boyların bu yapının dışarısında kalan kısmı olarak nitelendirebiliriz. Nitekim bu El’lerin hepsinin birer parçası Boy, Tire ya da Oba olarak Kaşkayı yapısında eskiden beri yer almaktadır. Bu boyların Kaşkayı’ya göre dil ve kültür bakımından asimilasyona karşı daha savunmasız oldukları bir gerçektir. Kaşkayı’nın tersine bu Türk toplumları genellikle ya kısa bir dönem için bir siyasi yapı içerisinde kalabilmişler, ya da hiçbir siyasi yapıyı kabullenmeyip yalnız yaşamayı tercih etmişler. Dolayısıyla bu Türk boylarının arasında özellikle 30 yaşın altında olan insanların kayda değer bir kısmı Türkçeyi ikinci dil olarak kullanmaktadır.

Bu Türklerin toplam nüfusu 2 ile 2,5 milyon arası düşünülmektedir. Kaşkayı oymaklarına kıyasen istatistikte daha az bir nüfusa sahip göründüklerinin nedeni geçtiğimiz 100 yılda bu Türklerin büyük bir kısmının tamamen asimile olup Tacik toplumu  arasında görünmez olduklarından kaynaklıdır.

Kaşkayıyurt’taki asimile olan vatandaşlar Günümüzde ana dilleri Tacikçe ya da Lorca olan ancak Türk boylarının adını taşıyan ya da kendilerini Türk soylu bilen onlarca topluluk Kaşkayıyurt’ta yaşıyor. Bu Türk soylu toplumların arasından bazılarını liste halinde getiriyoruz; Genceli boyu Çiğinli boyu Çarleng boyu Lek boyu Kohgilüye Lor boyu Buger Lor boyu Avşar Tacik boyu Kayıt Givi boyu Beydilli Lor boyu Ağaceri Lor boyu Çağatay Lor boyu Kütüklü Bahtıyarlı boyu Vs. Bu boyları da hesaba katarsak Kaşkayıyurt’ta yaşayan Türk veya Türk kökenli vatandaşların sayısı en az 8 milyona ulaşır.